Hưởng ứng Ngày Thế giới phòng chống bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT) năm 2025
“Khi bạn khó thở, hãy nghĩ đến BPTNMT” (Short of Breath, Think COPD)
Ngày 19/11/2025, cộng đồng hô hấp toàn cầu hưởng ứng Ngày Thế giới phòng chống Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT/COPD) với chủ đề: “Short of Breath, Think COPD” – “Khi bạn khó thở, hãy nghĩ đến BPTNMT”. Thông điệp năm nay nhấn mạnh một thực tế quan trọng: BPTNMT là bệnh phổ biến, có thể phòng ngừa và điều trị được, nhưng vẫn bị bỏ sót chẩn đoán hoặc chẩn đoán sai, khiến người bệnh không được điều trị kịp thời hoặc điều trị chưa đúng hướng.
Vì sao cần “nghĩ đến BPTNMT” khi khó thở?
BPTNMT là bệnh lý hô hấp mạn tính đặc trưng bởi tắc nghẽn luồng khí kéo dài, tiến triển theo thời gian, thường liên quan đến viêm đường thở do phơi nhiễm yếu tố nguy cơ (đặc biệt là thuốc lá, khói bếp/sinh khối, bụi – hóa chất nghề nghiệp…). Nhiều trường hợp bệnh diễn tiến âm thầm trong thời gian dài; người bệnh quen dần với tình trạng hụt hơi, ho khạc đờm và chỉ đi khám khi đã ảnh hưởng rõ đến sinh hoạt hoặc xuất hiện đợt cấp.
Về gánh nặng bệnh tật, WHO ghi nhận COPD là một trong các nguyên nhân tử vong hàng đầu toàn cầu, với hàng triệu ca tử vong mỗi năm (ví dụ: 3,5 triệu ca năm 2021, xấp xỉ 5% tổng số tử vong toàn cầu).
(Trong các tài liệu truyền thông Ngày COPD Thế giới, GOLD cũng nhấn mạnh COPD là một nguyên nhân tử vong rất cao và thường bị chẩn đoán chưa đúng.)
Khi nào cần nghĩ đến BPTNMT?
GOLD khuyến cáo luôn xem xét chẩn đoán BPTNMT ở người có triệu chứng hô hấp mạn tính và/hoặc có yếu tố nguy cơ. Các dấu hiệu gợi ý thường gặp:
- Khó thở (tăng dần theo thời gian, rõ hơn khi gắng sức, có thể kèm mệt)
- Ho mạn tính (có thể ho khan hoặc ho nhiều)
- Khạc đờm mạn tính
- Nhiễm trùng hô hấp dưới tái phát (viêm phế quản, viêm phổi…)
- Tiền sử/phơi nhiễm: hút thuốc lá (kể cả hút thụ động), khói bếp/đốt củi than, bụi – hóa chất nghề nghiệp, ô nhiễm không khí…
Thông điệp “Think COPD” có nghĩa là: đừng chỉ xem khó thở là do tuổi tác, do ít vận động, do “yếu phổi”, mà cần đánh giá đúng nguyên nhân để không bỏ lỡ cơ hội can thiệp sớm.
Chẩn đoán BPTNMT: “hỏi – khám” là chưa đủ, cần đo chức năng hô hấp
Một điểm then chốt trong chẩn đoán BPTNMT là hô hấp ký (spirometry). Theo GOLD, để xác lập chẩn đoán BPTNMT bắt buộc phải có bằng chứng tắc nghẽn luồng khí trên hô hấp ký sau test giãn phế quản:
FEV1/FVC sau giãn phế quản < 0,70.
Lưu ý chuyên môn quan trọng:
- Triệu chứng (khó thở, ho, đờm) không đặc hiệu: có thể gặp trong hen phế quản, suy tim, bệnh phổi kẽ, thiếu máu, béo phì…
- Vì vậy, nếu chỉ dựa vào triệu chứng, BPTNMT dễ bị chẩn đoán nhầm hoặc bỏ sót. Chủ đề năm 2025 nhấn mạnh đúng “điểm nghẽn” này.
Vì sao chẩn đoán sớm và chính xác lại quan trọng?
Chẩn đoán đúng giúp người bệnh:
- Được điều trị phù hợp, giảm khó thở, giảm ho – đờm
- Giảm đợt cấp (những lần bệnh bùng lên phải nhập viện/đi cấp cứu)
- Cải thiện chức năng hô hấp và chất lượng cuộc sống
- Giảm tiến triển và biến chứng, nhất là khi kết hợp bỏ thuốc lá, phục hồi chức năng hô hấp và tiêm chủng đầy đủ
GOLD nhấn mạnh “Think COPD” nhằm hướng tới phát hiện sớm hơn để đạt kết quả điều trị tốt hơn.
Phòng ngừa và quản lý BPTNMT: những điểm cốt lõi (thông điệp cho cộng đồng)
BPTNMT có thể phòng ngừa và điều trị được. Các can thiệp nền tảng gồm:
- Bỏ thuốc lá (quan trọng nhất; áp dụng cả với hút thuốc thụ động)
- Giảm phơi nhiễm khói bếp/ô nhiễm/độc hại nghề nghiệp, cải thiện thông khí nơi ở và nơi làm việc
- Tiêm chủng phòng bệnh hô hấp theo khuyến cáo (cúm, phế cầu, COVID-19… tùy đối tượng/nguy cơ)
- Dùng thuốc hít giãn phế quản/thuốc điều trị theo đánh giá bác sĩ, đúng kỹ thuật – đúng liều – đúng lịch
- Phục hồi chức năng hô hấp, luyện tập thể lực phù hợp, dinh dưỡng và tự quản lý bệnh
Các nguyên tắc chẩn đoán – quản lý này được trình bày chi tiết trong các tài liệu GOLD và WHO.
Lời nhắn quan trọng
Nếu bạn hoặc người thân có khó thở kéo dài, ho/khạc đờm mạn tính, hay bị “viêm phế quản/viêm phổi” tái phát—đặc biệt khi có tiền sử hút thuốc hoặc tiếp xúc khói bếp/bụi nghề nghiệp—hãy đi khám sớm và đề nghị được đo hô hấp ký khi phù hợp.
